Bài viết của Arnaud H.
[MINH HUỆ 07-08-2021]
Thế giới này là một thế giới muôn màu muôn vẻ, các quốc gia, dân tộc khác nhau đều có những màu sắc truyền thống đặc sắc của riêng mình. Những màu sắc này không chỉ mang đến cho người nhìn những trải nghiệm thị giác bên ngoài mà còn mang những hàm nghĩa lịch sử, nội hàm truyền thống của một dân tộc, quốc gia. Tuy nhiên, trong hoàn cảnh nhân văn hiện đại hóa ngày nay, mặc dù những truyền thống chân chính đã quen thuộc với đại chúng, nhưng vẫn có chỗ khác biệt, không ít trong đó thậm chí còn là khác biệt một trời một vực. Vì màu sắc truyền thống ở các địa phương đều rất phong phú và đa dạng, chủng loại rất lớn nên khó có thể diễn tả hết trong một bài viết, vì vậy bài viết này chỉ đưa ra một số ví dụ về các loại màu mà bạn đọc quen thuộc hơn. Chúng ta hãy cùng khám phá bí ẩn của những màu sắc này.
Ngũ đức và ngũ sắc
Trong quan niệm của người Trung Quốc hiện đại, khi nói về màu sắc truyền thống, nhiều người có thể nghĩ ngay đến màu đỏ. Nhiều người nghĩ rằng màu đỏ là màu lễ hội: Khi họ kết hôn, người ta trang trí rất nhiều màu đỏ trong nhà của họ, tân lang tân nương mặc áo cưới màu đỏ; trong Tết Nguyên đán, người ta viết những câu đối xuân trên giấy đỏ; tất cả các loại lễ kỷ niệm cũng đã quen dùng màu này. Tạm thời bỏ qua những tuyên truyền của chế độ đỏ về cái gọi là “Trung Quốc Đỏ” vì lý do chính trị. Trong suy nghĩ của nhiều người, màu đỏ dường như có nội hàm rất tích cực, họ xác thực cho rằng màu đỏ là tượng trưng truyền thống của đại cát đại lợi.
Tuy nhiên, nếu bạn nghiên cứu văn hóa Trung Quốc cổ đại, bạn có thể nhận thấy rằng trong số ba tôn giáo truyền thống của Trung Quốc, cho dù là Nho giáo trung chính bình hòa, Đạo giáo thanh tĩnh vô vi, hay Phật giáo tứ đại giai không; tất cả đều không dung hợp với màu đỏ vốn kích thích thị giác của thời hiện đại. Từ thời cổ đại, sắc màu của các thời đại ở Trung Quốc hoặc là trang nghiêm, hoặc là bình hòa, hoặc là cổ phác, hoặc là cao nhã… chứ không quá kích thích chói mắt như thế này. So với tính cách hướng nội của người Trung Quốc, thì màu đỏ chói mắt có thể nói là khác nhau một trời một vực.
Vậy, rốt cuộc màu sắc truyền thống của Trung Quốc là màu gì?
Ở đây trước hết chúng ta cần liễu giải một học thuyết rất nổi tiếng do Trâu Diễn, một nhà âm dương học thời Chiến Quốc đưa ra, dựa trên thuyết ngũ hành, ông đã đưa ra học thuyết rất nổi tiếng, gọi là “Ngũ đức chung thuỷ thuyết”. Tuy nhiên, mặc dù trong lịch sử trước đây nó có sức ảnh hưởng rất lớn, nhưng ngày nay có thể nhiều người chưa từng nghe nói qua, bởi vì phần lớn văn hóa truyền thống tại Trung Quốc trong mấy chục năm qua đã bị gán cho là “tàn dư phong kiến”, bị coi là “cặn bã”, dẫn đến nhiều điều căn bản đều bị vứt bỏ như vứt đi chiếc giày rách.
“Ngũ đức” trong “Ngũ đức chung thủy thuyết” dùng để chỉ 5 đức tính do Ngũ hành Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ đại diện là Kim đức, Mộc đức, Thuỷ đức, Hỏa đức và Thổ đức. Còn “chung thủy“ biểu thị ý tứ rằng “ngũ đức” tuần hoàn lặp đi lặp lại. Điều nổi tiếng nhất của học thuyết này là nó đã giải thích sự thay đổi của các triều đại từ quan điểm của Ngũ hành sinh khắc, và có ảnh hưởng sâu sắc đến các thế hệ sau này.
Theo học thuyết này, lý do tại sao một triều đại có thể thống trị thiên hạ là bởi vì nó có một trong ngũ đức do trời ban, người thống trị vì đức này mà được trời ban cho sứ mệnh, mới có thể trở thành Thiên tử. Khi đức của người đó dần suy yếu, vương triều sẽ không thể duy trì được sự cai trị của mình, lúc này sẽ có vương triều tiếp theo, nắm giữ đức kế tiếp trong thứ tự ngũ đức, thay thế vương triều cũ mà đức hạnh đã suy yếu kia.
Đơn cử một thí dụ cụ thể, Trâu Diễn cho rằng: “Ngũ đức theo lý tương khắc, Ngu Thổ, Hạ Mộc, Ân Kim, Chu Hỏa” (“Chiêu minh văn tuyển” Lý Thiện Tú dẫn). Theo Ngũ hành sinh khắc mà nói: Mộc khắc Thổ, Kim khắc Mộc, Hỏa khắc Kim, cho nên, mỗi triều đại đều thay thế triều trước đó theo lý tương khắc. Đến sau khi Tần Thủy Hoàng thống nhất các nước chư hầu, liền lấy thủy đức mà trị vì thiên hạ. Theo lý luận của Trâu Diễn, Chu là Hỏa đức, vì vậy đến triều đại nhà Tần, chính là Thủy khắc Hoả.
Theo dòng chảy của lịch sử, về sau lại xuất hiện thuyết ngũ hành tương sinh để kế thừa triều đại trước, sau đó là các thuyết biến thể khác dựa trên cơ sở lý luận sinh khắc… Vì không liên quan đến trọng tâm của bài viết này nên không nói thêm.
“Ngũ đức thủy chung thuyết” được thừa nhận rộng khắp từ triều đại nhà Tần, đến nhà Hán và cho đến thời đại Tống, Liêu, Kim, các quan lại của các triều đại sẽ chính thức thảo luận và xác định đức vận của triều đại đó và bố cáo thiên hạ. Sở dĩ như vậy là bởi vì dù có thế lực nào đó có thể dùng vũ lực mạnh mẽ để lật đổ triều đại trước, nhưng nếu không chứng minh được mình có đủ đức tính cần thiết, tức là chính thống nhận thiên mệnh, thì cũng khó để quy phục quần chúng, không cách nào lâu bền, cho nên nó cũng là căn cứ lý luận giải thích sự thống trị hợp pháp của các triều đại đó. Bá quan tam triều Nguyên, Minh, Thanh tuy không chính thức tuyên cáo đức vận của triều đại, nhưng các hoàng đế từ triều Minh đều xưng là “Hoàng đế phụng thiên thừa vận”, cũng bắt nguồn từ tư tưởng này.
Ảnh: Màu sắc của Ngũ hành và quan hệ sinh khắc giữa chúng với nhau
Các triều đại khác nhau tương ứng với các đức tính khác nhau trong ngũ đức, mà Ngũ hành Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ trong văn hóa truyền thống tương ứng với năm màu trắng, xanh, đen, đỏ và vàng. Bởi vậy màu sắc tôn sùng của các triều đại khác nhau cũng khác nhau. Như đã đề cập trước đó, Tần diệt nhà Chu, cho rằng là thuận theo Thiên Đạo, lấy Thủy khắc Hoả, mà màu sắc tương ứng với nước là màu đen, nên triều Tần tôn sùng màu đen, như thế trang phục hoàng đế triều Tần mặc là màu đen. “Sử ký – Tần Thủy Hoàng bản kỷ“ cũng xác nhận điểm này: “Thủy Hoàng thúc đẩy truyền bá Thuyết chung thủy Ngũ đức, cho rằng nhà Chu là Hỏa đức, triều Tần thay thế đức của triều Chu,… nay Thủy đức bắt đầu hưng khởi, đổi lại tháng khởi đầu của năm, vào triều chúc mừng đều từ ngày 1 tháng 10. Y phục cờ hiệu thảy đều màu đen”.
Cũng cùng đạo lý đó, Đường Huyền Tông Lý Long Cơ trong “Phong Thái Sơn ngọc điệp văn” có viết: “Thiên khải Lý Thị, vận hưng Thổ đức.” (Trời mở ra dòng họ Lý, vận hưng thịnh ở Thổ đức). Từ đó có thể thấy, triều Đường là Thổ đức, bởi vậy triều Đường mới tôn sùng màu vàng. Nhưng, tôn sùng màu vàng không có nghĩa là nhà nào cũng có thể mặc y phục màu vàng. Ngược lại, là màu chuyên dụng của hoàng tộc, dân gian không được phép mặc, nếu không sẽ trở thành “Hoàng bào khoác thân”?
Trong triều đại tôn sùng Hỏa đức, màu trang phục là màu đỏ, nhưng do đặc điểm của công nghệ nhuộm cổ Trung Hoa và việc bài xích các màu chói nên màu đỏ thời xưa hoàn toàn khác với màu đỏ chói ngày nay. Nói một cách chính xác, các màu đỏ thẫm, đỏ thắm, đỏ tươi, đỏ hồng, đỏ tro trong các câu cổ ngữ đều là những màu khác nhau, màu đỏ truyền thống có màu đậm hơn và dịu hơn, khiến mắt dễ tiếp nhận hơn. Lấy cung điện của triều đình nhà Minh và nhà Thanh làm ví dụ, màu đỏ tươi chu sa trên tường cung điện thực sự là màu pha giữa cam và đỏ, và màu xám hơn, không phải màu đỏ chót như hiện đại. Đồng thời, nếu tôn trọng màu đỏ của Hoả đức, như vậy cũng không phải ai cũng có thể tùy tiện sử dụng. Thử nghĩ xem, bình dân có thể mặc quần áo cùng màu với hoàng đế sao? Vì vậy so với các triều đại khác, hạn chế đối với màu sắc này càng nhiều hơn.
Ví dụ, mặc dù các bá quan triều Minh chưa từng chính thức bố cáo với thiên hạ về đức vận của triều đại, nhưng nhiều tài liệu chính thức cũng đề cập rằng nhà Minh dựa trên Hỏa đức mà lập triều. Ví dụ như, Minh sơ đại thần Lưu Thần trong “Quốc sơ sự tích“ cũng có nói: “Thái Tổ lấy Hỏa đức làm chủ, chuộng màu đỏ.” Nhà Minh chủ trương tôn sùng màu đỏ của Hỏa đức, vì thế không được lạm dụng. Hệ màu đỏ được chia thành nhiều loại màu đỏ khác nhau tùy theo sự khác biệt về màu sắc, và có quy định chi tiết về các trường hợp và giai tầng sử dụng. Dân gian cấm sử dụng màu đỏ chính, dân thường muốn dùng màu đỏ chỉ có thể dùng màu hồng tương đối nhạt, chỉ trong một số nghi lễ lớn mới được nới lỏng các hạn chế theo tình hình.
Điều đáng nói là chữ “Hồng” (màu đỏ) cổ đại và chữ “Hồng” (màu đỏ) trong tiếng Trung Quốc hiện đại không cùng một khái niệm. Sách “Thuyết văn” thời Đông Hán có giải thích: “Hồng, cũng là màu đỏ trắng của lụa.” Nói cách khác, “màu đỏ” trong cổ đại thực chất là một loại màu hồng, không phải màu đỏ mà người ta nghĩ tới ngày nay. Tuy nhiên, để thuận tiện cho việc tìm hiểu của người đọc hiện đại, tác giả vẫn đề cập đến các màu đỏ thẫm, đỏ thắm, đỏ rực, như màu đỏ theo quan niệm của người hiện đại.
Ngoài ra, nhìn từ tầng thứ cao hơn, mỗi triều đại đã viết nên lịch sử và để lại văn hóa cho các thế hệ sau, các nền văn hóa mà mỗi triều đại mang lại đều có nguồn gốc khác nhau, màu sắc phản chiếu tự nhiên cũng khác nhau, đây cũng là biểu hiện của sự đa dạng về màu sắc truyền thống. Vì vậy, thuyết Ngũ sắc và Ngũ đức chỉ là một mức độ giải thích ở một tầng diện nhất định, không phải là căn bản.
(Còn tiếp)
Mọi bài viết, hình ảnh, hay nội dung khác đăng trên Minghui.org đều thuộc bản quyền của trang Minh Huệ. Khi sử dụng hoặc đăng lại nội dung vì mục đích phi thương mại, vui lòng ghi lại tiêu đề gốc và đường link URL, cũng như dẫn nguồn Minghui.org.
Bản tiếng Hán: https://www.minghui.org/mh/articles/2021/8/7/429235.html
Đăng ngày 13-10-2021; Bản dịch có thể được hiệu chỉnh trong tương lai để sát hơn với nguyên bản.
