Bài viết của Đường Phong
[MINH HUỆ 06-03-2012] Trong sách “Tân tự” của Lưu Hướng đời Hán có ghi chép một câu chuyện như thế này. Bề tôi nước Ngụy là Công Quý Thành có lần nói với Ngụy Văn Hầu rằng: “Điền Tử Phương tuy là một vị hiền nhân nhưng lại không phải là quân vương có đất phong. Ngài thường dùng lễ tiết đối với những quân vương có đất phong để đối đãi với ông ấy, vậy nếu có người còn hiền minh hơn cả ông ấy xuất hiện thì ngài nên thưởng như thế nào?”
Văn Hầu nói: “Người như Tử Phương không phải là người để ông nghị luận. Tử Phương là người nhân đức. Người nhân đức là báu vật của quốc gia. Người trí tuệ là lợi khí của quốc gia. Người học rộng thông tỏ là người tôn quý của quốc gia. Thế nên quốc gia có người nhân đức thì quần thần không tranh giành. Quốc gia có người trí tuệ thì không có nỗi lo các chư hầu xung quanh dòm ngó. Quốc gia có người học rộng thông tỏ thì khi phụng sự việc của quân vương mới được mọi người tôn trọng.”
Ngụy Văn Hầu là một trong Thất Hùng thời Chiến Quốc, là quân vương khai quốc của nước Ngụy. Trong “Sử ký” Tư Mã Thiên đã ca ngợi Ngụy Văn Hầu rằng: “Thời đó Ngụy Văn Hầu là người hiếu học.” Ngụy Văn Hầu vô cùng tôn sùng học thuyết Nho gia, cũng rất chú ý tu dưỡng đạo đức bản thân. Trong thời gian tại vị ông khiêm tốn cung kính lễ hiền đãi sỹ, ông như người khát nước cầu tìm những người hiền năng có đạo đức cao thượng học vấn uyên bác, và vô cùng tôn kính họ.
Điền Tử Phương là học trò của Tử Cống, đương thời nổi danh khắp chư hầu vì hiền năng. Ngụy Văn Hầu ngưỡng mộ danh tiếng ông đã mời ông đến làm thầy, đồng thời giữ lễ với thầy rất cung kính.
“Sử ký” có ghi chép: “Ngụy Văn Hầu uống rượu cùng Điền Tử Phương, nói rằng rất vui thích. Văn Hầu nói: ‘Tiếng chuông không cân đối nhau sao? Bên trái cao âm.’
Điền Tử Phương cười. Văn Hầu nói: ‘Vì sao thầy cười?’
Tử Phương nói: ‘Thần nghe nói vua sáng suốt thì vui với chuyện triều chính, không sáng suốt thì vui với âm nhạc. Hôm nay ngài giỏi thẩm định âm, thần e rằng sẽ điếc chuyện triều chính.’
Văn Hầu nói: ‘Hay, xin cung kính nghe theo.’”
Con trai của Ngụy Văn Hầu cũng thường thọ giáo Điền Tử Phương, đã từng đem lời Điền Tử Phương dạy rằng ‘người phú quý không được kiêu ngạo với người khác’ nói với Ngụy Văn Hầu. Ngụy Văn Hầu cảm thán nói: “Nếu không phải là con thì ta làm sao có thể nghe được những lời của bậc hiền minh như thế này.”
Trong thời gian tại vị Ngụy Văn Hầu cũng đã từng học các đệ tử Nho gia khác như Tử Cống, Đoàn Can Mộc… Câu chuyện giữa ông và Đoàn Can Mộc đã trở thành giai thoại lịch sử về bậc quốc quân khiêm hạ lễ hiền đãi sỹ.
Đoàn Can Mộc là người nước Tấn thời Chiến Quốc. Thuở nhỏ gia đình ông rất nghèo khó, địa vị thấp kém nên chí hướng của ông khó thực hiện được. Ông du học ở Tây Hà, bái sư Tử Cống, một học trò của Khổng Tử. Sau này ông trở thành một người có học vấn uyên bác. Những nhân sỹ hiền năng cùng với Đoàn Can Mộc ngụ cư ở nước Ngụy như Điền Tử Phương, Lý Khắc, Trạch Hoàng, Ngô Khởi… đều được Ngụy Văn Hầu, người cầu tìm hiền tài như khát nước trọng dụng, đều làm quan to. Duy chỉ có Đoàn Can Mộc vẫn kiên trì chí hướng của mình, không muốn làm quan. Ngụy Văn Hầu muốn yết kiến ông, ông bèn nhảy qua tường đi, không gặp Ngụy Văn Hầu.
Một hôm Ngụy Văn Hầu đi ra ngoài cung, đi qua ngõ mà Đoàn Can Mộc cư trú. Ngụy Văn Hầu hai tay nâng thanh gỗ ngang phía trước xe biểu thị lòng kính trọng đối với Đoàn Can Mộc. Người đánh xe của Ngụy Văn Hầu không hiểu được hành động này bèn hỏi: “Quốc quân, sao ngài lại nâng đòn ngang xe bày tỏ cung kính như vậy?”
Ngụy Văn Hầu nói: “Đoàn Can Mộc là một bậc hiền năng, trước quyền thế ông cũng không thay đổi tiết tháo của mình, có Đạo của người quân tử. Ông ấy ẩn cư ở trong ngõ nhỏ nghèo khó này, nhưng thanh danh lại vang xa ngoài ngàn dặm. Ta đi qua nơi ở của ông ấy, sao có thể không bày tỏ cung kính với ông ấy được? Ông ấy có được vinh dự vì đức hạnh, còn ta có được vinh dự vì chiếm lĩnh đất đai. Ông ấy có nhân nghĩa, ta chỉ có của cải. Đất đai không thể sánh với đức hạnh được, của cải không thể sánh với nhân nghĩa được. Đây chính là người mà ta nên tôn kính, học tập.”
Người đánh xe nói: “Nếu đã như vậy thì sao ngài không mời ông ấy ra làm tướng quốc?”
“Ừ, ngươi nói rất đúng.”
Thế là Ngụy Văn Hầu liền mời Đoàn Can Mộc làm tướng quốc, nhưng Đoàn Can Mộc khéo léo tạ từ. Văn Hầu cũng không miễn cưỡng, sau này thường xuyên đến thăm Đoàn Can Mộc. Nhưng Ngụy Văn Hầu vô cùng tôn kính Đoàn Can Mộc. Trong khi đàm đạo với Đoàn Can Mộc, Văn Hầu đều cung kính đứng ở một bên, mệt mỏi vẫn không dám ngồi xuống nghỉ. Đoàn Can Mộc rất cảm động. Hai người trở thành người bạn tâm giao. Ngụy Văn Hầu thường xuyên thỉnh giáo Đoàn Can Mộc. Thấy Đoàn Can mộc cuộc sống khó khăn, Văn Hầu tặng ông một số tiền và vải, Đoàn Can Mộc đều từ chối.
Người nước Ngụy nghe nói quốc quân tôn kính lễ ngộ người hiền năng như thế này thì đều rất vui mừng, mọi người cùng nhau ca tụng rằng: “Quốc quân của chúng ta yêu quý người chính trực, đối với Đoàn Can Mộc, lễ ngộ rất cung kính. Quốc quân của chúng ta yêu mến người trung tín, đối với Đoàn Can Mộc, lễ tiết rất long trọng.”
Sau đó không lâu nước Tần muốn đem quân tấn công nước Ngụy, quan tư mã Đường Thư can gián với quốc quân nước Tần rằng: “Đoàn Can Mộc là bậc hiền năng, nước Ngụy cung kính lễ ngộ với ông ấy, thiên hạ không ai không biết. Một quốc gia như thế này e rằng không thể dùng quân đội mà chinh phục được đâu.”
Quốc quân nước Tần thấy rất có lý, thế là án binh bất động.
Ngụy Văn Hầu cung kính lễ ngộ người hiền năng, coi người nhân đức là báu vật, vua tôi đồng lòng, nhân đức dần trở thành phong thái quốc gia, người trong thiên hạ đều ca tụng từ đáy lòng, khiến nước Tần hùng mạnh cũng không dám xâm phạm. Việc này chính là ‘không đánh mà khuất phục quân đội người ta’, ‘người nhân đức không có kẻ thù’.
Đại sư Lý Hồng Chí viết trong bài “Tu nội mà an ngoại” rằng: “Quan chức nếu không ích kỷ thì quốc gia mới không hủ hóa, dân nếu lấy tu thân dưỡng đức là trọng, thì chính quyền và dân sẽ tự câu thúc cái tâm mình, thế mới có toàn quốc an định, lòng dân cùng hướng, giang sơn yên ổn, mà hiểm họa ngoại bang cũng tự e dè, thiên hạ thái bình, ấy là việc của thánh nhân.”
Bản tiếng Hán: https://big5.minghui.org/mh/articles/2012/3/6/文史漫談-魏文侯以仁人為寶-253713.html
Đăng ngày 04-05-2019; Bản dịch có thể được hiệu chỉnh trong tương lai để sát hơn với nguyên bản.
